+0 بگندیم
سلیمان باقیرغانی (باقیرغان آتا، حاکیم آتا، سلیمان آتا) (12. عصرین 2 -جی یاریسی-تورکوستان ) - شاعیر، موتفکّیر، عالیم. خوجا احمد یسوی‌نین موریدی.
اثرلری: باقیرغان کیتابی (قیپچاق تورکجه‌سینده یازیلمیش شعیرلر توپلوسو) و "آخیر زامان"، "معراج‌نامه"، "اسماعیل قیصه‌سی"، "بی‌بی مریم"، "یاریم آلما" کیتاب‌لاری
+0 بگندیم
محمد حئیدر دوُغلات، میرزه حئیدر (1499، تاشکند - 1551، کشمیر) - تاریخچی، دؤولت خادیمی. محمد حسین کور‌قان‌ین اوغلو، آناسی خوْب نیگارخانیم یونس‌خانین کیچیک قیزی، بابورون آناسی قوتلوغ نیگارخانیمین باجیسی ایدی.
1508-1509-جو ایل‌لرده شیبانی‌خان بویروغو ایله آتاسی‌نین اعدام ائدیلمه‌سیندن سونرا گنج محمد حئیدرین یاشامی تهلوکه آلتیندا قالدی. محمد حسین‌ین اعتیبارلی آدام‌لاریندان اولان مؤولانا محمد بؤیوک چتین‌لیک‌لرله محمدحئیدریبوخارادان بدخشانا قاچیرماغی باجاردی. 1509 -جو ایلدهکابیله - بابورون سارایینا آپاردی. بابورون اونا یوکسک احتیرام گؤستردی. میرزه حئیدرین یازدیغینا گؤره، بابور اونا آتا کیمی آتالیق ائله‌دی. اوچ ایل سونرا میرزه حئیدر اندیجانا، سولطان سعیدخانین سارایینا گئتدی و خانین سون گونونه قدر یانیندا قالدی. 1514 -جو ایلده کاشغاردا سولطان سعید خانین حاکیمیتی قورولدوقدا، میرزه حئیدر اونونلا بیرلیکده کاشغارا گلدی. خان گوونیب بوتون قوشون و سلطنت ایشلرینی اونا تاپشیریب محدودیت‌سیز حوقوق‌لار وئردی، عئینی زاماندا اوغلو ولیعهد عبدالرشیدین تربیه‌سینی ده اونا تاپشیردی. سولطان سعید خانین حاکیمیتی دؤنمینده میرزه حئیدربدخشان، کافیریستان، تبت، لادک و بیر چوخ حربی سفرلره رهبرلیک ائتدی. 1533 -جو ایلده سولطان سعیدخانین اؤلوموندن سونرا اوغلو عبدالرشید تاختا چیخدی. آنجاق دوُغلات سولاله‌سینده کی قارشی‌دورما محمد حئیدری اؤلکه‌نی ترک ائتمگه مجبور ائتدی. محمد حئیدر اؤنجه بدخشاندا سردگران دولانیب سونرا لاهورا، بابورون اوغلو کامران میرزه‌نین یانینا گئتدی. 1539-1540-جی ایل‌لرده محمد حئیدر آقرادا هومایونا قوشولدو. 1541 -جی ایلده کاشغار فتح ائدیلدیکدن سونرا محمد حئیدر بابوری‌لر آدیندان کاشغاردا حؤکمران‌لیق ائتدی. اصلینده ایسه موستقیل اولاراق حؤکمران‌لیق ائدیردی. محمد حئیدر داغ طایفالاری ایله توققوشمادا اؤلدورولدو.
+0 بگندیم
عبدالرزاق قورنه (1948، زنگیبار سولطان‌لیغی) - اینگیلیس دیلینده یازان تانزانیالی یازیچی . اینگیلیس‌ده یاشاییر. 2021.جی ایلده ادبیات اوزره نوبل اؤدولو قازانیب.
Booker و Whitbread اؤدول‌لری طرفیندن قیسا سیاهیا آلینان "Paradise" ( "جنّت" ) (1994)، "Desertion" ("فراری") (2005) و لوس آنجلس تایمز بووک پرایزکیتاب اؤدولو اوچون قیسا سیاهیا آلینمیش "By the sea" ( " دنیز کناریندا " " (2001) رومان‌لاری نین مؤلیفی‌دیر.
+0 بگندیم
تؤره‌نیش داستانی اولاراق بیلینن بو حکایه اصلینده کائو-چه'نین یارادیلیش داستانی‌دیر (چینجه : 高 車 高 车). فواد کؤپرولو ایسه هۆوئی-هۆ'نون داستانی اولاراق قئید ائدیلن بیر تورک داستانی‌دیر. [۱][۲]
بو داستان چین سالنامه‌لرینده وئی کیتابی [۳] و قوزئی سولاله‌لری تاریخی [۴] کیتاب‌لارینا داخیل ائدیلمیشدیر.
اسکی هون حؤکمدارلاریندان بیری‌نین چوخ گؤزل ایکی قیزی وار ایدی. او قدر گؤزل ایدیلر کی، گؤک تئنگری اونلاری یئر تئنگری‌لرله ائولنمک اوچون یاراتدیغینا اینانیردی. حؤکمدار دا بئله دوشونوردو. قیزلارینی اینسان‌لاردان اوزاق توتماق اوچون اؤلکه‌نین قوزئی طرفینده هوندور بیر قوللـه تیکدیردی. قیزلارینی بو قوللـه‌ده بوراخدی. ائولنمک اوچون یالواریب چاغیردیغی تانری، نهایت، بوز قورد شکلینده گلدی.بو قیزلارلا ائولندی. بو ائولی‌لیکدن دوغان دوققوز اوغوز-اون اویغور اوشاق‌لاری‌نین سسی بوزقورد سسینه بنزه‌ییردی.بو اوشاقلار بوز قوردون روحونو داشییاراق چوخالدیلار. [۵]
کؤچورن: عباس ائلچین
+0 بگندیم
" هومّت " (قزئت) — آذربایجان تورکجه‌سینده ایلک غئیری-قانونی قزئت،سوسیال-دموکرات "هومّت " تشکیلاتی‌نین اورقانی.
1904-جو ایلده محمد امین رسول‌زاده‌نین،مشهدی عزیز بیگوفون، ن.نریمانوفون، س.م.افندی‌یئفین، پ.آ.چاپاریدزه‌نین بیر آرایا گلمه‌سی ایله یارادیلان " هومّت " قروپو سوسیال-دموکرات ایدئیاسی‌نین داشیییجی‌لاری اولاراق نشریات ایشینی تشکیل ائتمگه باشلادیلار. قروپ ورقه‌لر و اینتیباهنامه‌لر بوراخیلماسینا، اونلارین اهالی آراسیندا یاییلماسینا چالیشیردیلار.
+0 بگندیم
محمدعلی تربیت (26 مئی 1877، تبریز — 17 ژانویه 1940، تهران) — ضیالی، قزئته‌چی، تربیت کیتابخاناسی‌نین یارادیجیسی، مشروطه اینقیلابی‌نین ایشتیراکچیسی.
میرزه محمدعلی میرزه صادق اوغلو تربیت 1887-جی ایل مئی‌ین 26-دا تبریز شهرینده آنادان اولوب. شهرده موترقّی فیکیرلی ضیالی کیمی تانینان میرزه صادق اوغلونو محلّه ده کی ملا زینال‌العابدین-ین آچدیغی ایبتیدایی مکتبه قویور. میرزه صادق اوغلونا اؤزو یاخشی بیلدیگی فنلری تدریس ائتمکله یاناشی، تبریزین آدلی-سانلی حکیم‌لریندن اولان میرزه نصرالله خانین و بیر مودت تبریزده یاشامیش محمدعلیخان کوفری‌نین یانیندا اوروپا و شرق طبابتینی اؤیرنمگه گؤندریب[۱]. هر ایکی حکیمین تؤوصیه‌سیله محمدعلی فرانسه و آلمان دیل‌لرینی اؤیره‌نیب. نوجوم، ریاضیات و طیب ساحه‌سینده اؤزل درس‌لر آلماسینا باخمایاراق سونرادان پداقوژی ساحه‌یه ماراق گؤستریب. عرب، فارس، فرانسه و اینگیلیس دیل‌لرینی موکمّل اؤیره‌نیب[۱].
+0 بگندیم
عبدالله لطیف‌زاده(1890 آق‌مسجید - 1938،آق‌مسجید) –قیریم تاتار شاعیر، دراماتورق، دیالکتولوق، ادبیات‌شوناس و پداقوقو.
عبدالله ابیل اوغلو لطیف‌زاده - اونون آدی قایناق‌لاردا عبدالله، عبداللا، دوغوم ایلی 1890-جی ایل و یا 1891-جی ایل، آنادان اولدوغو یئر ایسه گاه آق‌مسجید، یعنی ایندیکی سیمفروپول، گاه دا یئفپاتوریا کیمی یازیلیر. موعلیم عاییله‌سینده دوغولان عبدالله ابیل اوغلو لطیف‌زاده ایلک تحصیلینی آتاسیندان آلمیش، اوندان روس دیلینده یازیب اوخوماغی اؤیرنمیش، مدرسه‌نی بیتیردیکدن سونرا روشدیه مکتبینده اوخوموشور.
او دؤورده روشدیه‌لر یئنی آچیلیردی و اورتا تحصیل ساییلیردی. کئچمیش مدرسه‌لردن ایسه طبیعت علم‌لرینی اؤیره‌دیلمه‌سی و تدریس متودو ایله سئچیلیردی.
+0 بگندیم
برداخ ( گئرچک آدی: بئردی‌مراد قارغابای اوغلو قاراق. Berdaq, Бердақ;؛ 1827[۱][۲][۳]، خیوه خانلیغی – 1900[1][2][3]، قاراقالپاقیستان جومهوریتی) — قاراقالپاقشاعیری.
قاراقالپاق‌لارین کونقرات قبیله‌سینه منسوب اولان بئردی‌مراد قارغابای اوغلو 1827-جی ایلده آرال اطرافیندا دوغولوب. کیچیک یاشلاریندا والیدئین‌لری‌نین هر ایکیسینی ایتیرمه‌سی اونون حیاتلا ائرکن تانیش اولماسینا سبب اولوب. کند مکتبینده اوخودوغو واخت‌لاردا چوبان‌لیقلا دا مشغول اولوردو. مدرسه‌ده تحصیل آلدیقدان سونرا وارلی عاییله‌لرین اؤولادلارینا درس دئیه‌رک پول قازانماغا باشلادی. تحصیلینی مدرسه ده داوام ائتدیررکن، تورک و شرق ادبیاتی کلاسیک‌لری ایله تانیش اولماسی گنج یاشلاریندا یارادیجی‌لیغا هوس گؤسترمه‌سینه وسیله اولدو. تورک لهجه‌لرینی و عرب فارس دیل‌لرینی دریندن منیمسمه‌سی شاعیرین یارادیجیلیغینی اینکیشاف ائتدیرمه‌سینه شراییط یارادیردی.
+0 بگندیم
امیری، یوسف امیری (15.عصر، هرات) تئیموری‌لر دؤنمی‌نین تورک شاعیری.
امیری بای‌سونقور میرزا حیمایه‌سی آلتیندا یاشامیشدیر. تورک و فارس دیل‌لرینده یازیب یارتمیشدیر. علیشیر نوایی "تورک ایدی و تورکجه یاخشی شعیرلری اولوبدور" ("مجالس النفایس") دئیه یازسا، دولتشاه سمرقندی، "شاهرخ دؤنمینده بؤیوک شؤهرت قازاندی" (تذکرة الشعر") دئیه تعریف‌له‌ییر. امیری‌نین تورکیه‌ده بیر دیوانی هم ده "دهنامه" ، "چاغیر (چاخیر) و بنگ موناظیره‌سی" اثری‌لری مؤوجوددور.
فارس دیلینده‌کی اثرلریندن ایکی بئیت معلومدور: بیری "مجالس النفایس"، ایکنیجیسی یقینی‌نین "اوخ و یای منظومه‌سی"-ده ساخلانیر. دیوانینا داخیل اولان شعیرلرده شاعیر یاشام حاقّیندا درین فلسفی گؤروشه صاحیب اولوب عشق-محبتی اوجالدیر.(ائی گؤزه.." ، "د‌لی‌یم"، "ائی کؤنول" و س. "چاخیر و بنگ موناظیره‌سی" ایله موناظیره ژانری‌نین ایمکان‌لارینی زنگینلشدیردی. عبید زاکانی‌نین تأثیرینده یازیلان بو اثرده مأمورلارین منفی اخلاقی-معنوی شخصیت‌لری، خیصلت‌لری لاغا قویولوب عداوت، جاهیل‌لیک، سوی‌قیریم ساوا‌ش‌لاری پیسله‌نیر. امیری‌نین دهنامه" (1429) اثری ایله نامه ژانرینی اینکیشاف ائتدیردی.بو دیوان نوسخه‌سی تورکیه‌ده "دهنامه" ، " چاخیر و بنگ.." نوسخه‌لری بریتانیا موزه‌سینده، فوتو‌نوسخه‌لری اؤزبکیستان علم‌لر آکادمی‌سی شرق‌شوناس‌لیق و ال‌یازمالار اینیستوتوندا ساخلانیر.[۱]
+0 بگندیم
دوُربک (14.عصرین سونو، بلخ – 15.عصرین باشی) تئیموری‌لر دؤنمی‌نین اؤزبک شاعیری.
دوُربک‌دن یالنیز "یوسف و زلیخا" داستانی گلیب چاتمیشدیر. اونون " یوسف وزلیخا" دستانی 1409.جی ایلده یازیلمیشدیر. داستان شرقده مشهور اولان "یوسف و زلیخا" افسانه‌سینه اساس‌لانیر. شرق ادبیاتیندا یاییغین سوژه‌یه دؤنوشن بو مؤوضو اؤزونه مخصوص بیر اوسلوبدا یئنیدن (اؤزبک تورکجه‌سینده) نقل ائدیلمیشدیر. دوُربک یاشادیغی دؤنمین منظره‌لرینی داستانین روحونا سیندیریب سالمیشدیر. اثرده بلخ شهری‌نین موحاصیره ائدیلیشی خالقیین باشینا گلن آغیر فاجیعه‌لر یوکسک مهارت ایله تصویر ائدیلمیشدیر. موحاصیره اوزوندن تؤره‌نن آجلیق و سوسوزلوق کیمی چتین‌لیک‌لر شهرین ائشیگینده‌کی وضعیت‌له قارشی‌قارشی‌یا قویولموشدور. داستانداکی قهرمان‌لارین فعالیتی اورتا آسیانین شهر و کندلرینه خاص اولان طیبعی منظره‌لرین، حیات حادیثه‌لری‌نین، خالق عادت-عنعنه‌لری‌نین تصویرینده اؤز عکسینی تاپمیشدیر. شاعیر باش قهرمان یوسف‌ین تقدیری و اونون حیاتا اولان موناسبتینی چئشیدلی وضعیت‌لرده تصویرله‌ییر. یوسف‌ین اینسانی فضیلت‌لری اونون ذهنی و ذکاوتی، اینسان‌لارا و خالقینا اولان سئوگیسینی آیدین گؤستریب بوش یئره قان تؤکمکدن، اؤلکه‌نی ایداره ائده‌جک عدالتی بیر شاه درجه‌سینه قالدیریر.دوُربک، قادین‌لارین لطافتینی و ذکاسینی یئنی یؤنلرله زنگینلشدیر، زلیخا سیماسیندا صادیق بیر عاشیق اوبرازی یاراد بیلیر.
+0 بگندیم
فرقت (تاخماآدی؛ گئرچک آدی ذاکرجان ملا خال محمداوغلی) (1859،قوقان-1909 ، یارکند)- میلّی اویانیش دؤنمی اؤزبک ادبیاتی‌نین گؤرکملی نوماینده‌لریندن بیری ایدی. او، شاعیر و یازیچی، ادبیات تنقیدچیسی و تاریخچیسی، بیلگین و چئویرن کیمی اؤزوندن زنگین بیر معنوی ایرث بوراخیب. او، ائله‌جه دؤنمی‌نین ان تانینمیش خطاط‌لاریندان بیری ایدی. کیچیک یاشلاریندان مقیمی، موحی، ذوقی، نسبت، محیّر کیمی شاعیرلرین موحیطینه، یارادیجی چالیشمالاری ایله فعال اولاراق قاتیلمیشدی. محلّه‌ده‌کی مکتبده تحصیل آلیب موعلّیم‌لردن و کاتیب‌لردن خطاط‌لیق و عربجه‌نی اؤیرنمیشدی. 8 یاشیندا فریدالدین عطارین "منطق الطیر" اثرینی ازبرله‌میشدی. 14 یاشیندا مدرسه طلبه‌سی اولوب. فرقت 1873-1876.نجی ایل‌لرده مدرسه‌ده تحصیل آلدیقدا علیشیر نوایی‌نین یارادیجیلیغینی، فارس ادبیاتی‌نین گؤرکملی نوماینده‌لری‌نین ایرثینی دریندن اؤیرنیب فارس دیلینی موکمل منیمسه‌میشدی.
1876.نجی ایلده ینگی مرغیلان (ایندیکی فرغانه) شهرینده‌کی تاجیر دایی‌سی‌نین خواهیشی ایله تیجارت ایشلرینده اونا یاردیمچی اولماق اوچون اورایا گئدیب داها سونرا اؤزونه کیچیک بیر دوکان آچمیشدی. عینی واختدا بیلیکلی بیر ضیالی اولاراق خالقین ایستک‌لرینی رسمی محکمه‌لره عریضه شکلینده یازاراق میرزه‌لیک ده ائدیردی.
+0 بگندیم
گدایی (تخلّوصو؛ اصل آدی بیلینمیر) (1403/04 – 15. عصرین سونلاری) اؤزبک شاعیری‌دیر.
غزل ژانرینی، عروض علمینی و شعیر قایدالارینی یاخشی بیلیردی. اساساً اؤزبک تورکجه‌سینده و قیسماً فارس دیلینده غزل‌لر، قطعه‌لر، تویوق‌لار، موستزادلار و قصیده‌لر یازمیشدیر. گدایی، 15. عصر اؤزبک کلاسیک شعیری‌نین اینکیشافیندا بؤیوک رولو اولموشدور.اؤزل‌لیکله شعیرلری جانلی‌لیغی، بدیعی و فورمال کامیل‌لیگی ایله سئچیلیر. بعضی شعیرلر و قطعه‌لر شاعیرین یاشامی و معنوی تجروبه‌لرینی عکس ائتدیریر. اونون شعیرلرینده "چرخ جفاسی" ، "روزگار جؤورو‌ندن فغان" ، "غوربت محنتی" و "راهیب‌لرین تضییقی"-یندن شیکایت سسلری دویولور. گدایی‌نین شعیرلری، عروضون خالق قوشمالارینا یاخین رمل و هزج بحرلرینده یازیلمیشدیر. شعیرلری‌نین دیلی ساده خالق دیلی، وزنی یونگول، شن و اویناق‌دیر.
+0 بگندیم
سکاکی (15. عصر) تورک شاعیری‌دیر. آدی، دوغوم تاریخی و اؤلومو بیلینمیر. 15. عصر پوئزیاسی‌نین ان ایستعدادلی نوماینده‌لریندن بیری‌دیر. کلاسیک اؤزبک ادبیاتی‌نین اینکیشافیندا غزل‌دئین و قصیده یازان شاعیر کیمی تانینیر.
ماوراءالنهرده آنادان اولموش، عؤمرونون چوخ حیصه‌سینی سمرقندده شاهرخ میرزا و اولوغ بیگسارایلاریندا کئچیرمیشدیر. علیشیر نوایی سکاکی‌‌نین یارادیجیلیغینی یوکسک قییمت‌لندیرمیشدیر:
" تورک دیلی‌نین بُلغاسیندان مؤولانا سکاکی ده لطفی کیمی. بیری‌نین شیرین ابیاتی ایشتهاری تورکیستاندا بغایت و بیری‌نین لطیف غزلیاتی‌نین اینتیشاری عراق و خوراساندا بی‌نهایت و دیوان‌لاری موجوددور".
+0 بگندیم
توردی (اصل آدی و تخلوصو؛ فارس-تاجیک شعیرلرینده‌کی تخلوصو ایسه فراغی) (17.عصر، بوخارا- تخمیناً 1699/1700، خوجند) – اؤزبک شاعیر.
